Domatal ang madagim na panahon sa sinaonang baian isag̃ arao.
Boong acala nag̃ mag̃a mamamaian ai caranioan lamag̃ ag̃ arao na iyon. Hindi na cayba sa baian ag̃ palagiag̃ bohos nag̃ olan at batay sa canilag̃ manomnoman* yto ag̃ panahog̃ nasa calig̃a ng tag-olan ang canilag̃ mag̃a tanim.
Hindi rin nila ypinag-alala ag̃ ilog̃ sa malapit sapagcat nababasa na nila ag̃ baoat pag-ag̃at sa catubigan nito. Bagaman malaqui’t mahaba ag̃ tinurag̃ ylog, hindi yto nagig̃ madahas sa canila sa pagdaan nag̃ panahon. Oalag̃ ypinasag̃ salaisai ag̃ mag̃a ninono hig̃gil sa carahasan nag̃ tubig at naquilala sa pagigig̃ mapagcalig̃a nito.
Caya lakig̃ gulat ng barag̃ay nag̃ biglaag̃ nilamon nag̃ ylog ag̃ canilag̃ mag̃a bahai. Tila magnanacao sa gabi, isag̃ iglap lamag̃ ag̃ quinailag̃an nag̃ ylog opag̃ iacapin ag̃ mag̃a pananim at ag̃ cabahaian. Hindi na macalicas ag̃ mag̃a mamamaian sa mas mataas na pook at oala silag̃ ibag̃ nagaoa kug̃di umaciat sa atip nag̃ canilag̃ mag̃a bahai at doon mamalagui. Tag̃ig̃ ang canilag̃ mahal sa buhai ag̃ nagawa nilag̃ mahaoacan at mayligtas sa gabig̃ iion nag̃ delubio.
Samantala, himbig̃ sa pagcacatolog ang dato nag̃ baiag̃ yaon.
Oiayig̃ dumadatig̃ sa dato ag̃ mag̃a patac nag̃ olan. Nalonod sa marahag̃ mag̃a patac at sa lalim nag̃ caniag̃ pananaguinip ag̃ sigao nag̃ caniag̃ mag̃a casama sa barag̃ai.
Samantala, habag̃ pinalilipas ag̃ magdamag sa canilag̃ mag̃a atip, nagtataca ag̃ mamamaian cung̃ baquit nag̃iari ag̃ masamag̃ caranasag̃ yto sa canila. Jindi cailanman nagig̃ marahas ag̃ calicasan sa canila. Jindi rin sila nagcolag̃ sa pananalag̃in sa mag̃a anito nag̃ canilag̃ baian.
Saan sila nagcolag̃?
Sa isag̃ soloc nag̃ canilag̃ ysip, marahil naganap yto dahil hindi na sila sumamba sa mag̃a anito nag̃ canilag̃ mag̃a ninono.
Nag̃ nacaaciat sa capag̃iarihan ag̃ dato sa casalocoian, ytinacda nia ag̃ mag̃a bago at di naququilalag̃ mag̃a anito. Ynatasan nia ag̃ mag̃a mamamaian na ytapon at sonogin ag̃ canilag̃ datig̃ mag̃a anito at ypinalit ag̃ mag̃a anitog̃ ag̃ hobog ai oag̃is nag̃ dato. Pag̃onahin sa ypinatupad ang madalas na pagsamba sa anito sa “malasaquit” at “pagbabago”.
Pinapogotan nia nag̃ olo ag̃ mag̃a malacas ag̃ loob na mag-osisa tog̃col sa bagog̃ caotosan nag̃ dato.
Quinabocasan, tomambad sa dato ang paglamon sa ylog sa barag̃ai. Muoa sa caniag̃ tahanan, maririnig bahagia ag̃ sigao nag̃ paghig̃i nag̃ tolog̃ nag̃ mamamaian. Ypinataoag nag̃ dato ag̃ pinagcacatioalaag̃ canag̃ camai, ag̃ bogog̃. Ypababatid sa pamamaguitan nag̃ omalohocan na totogonan ag̃ mag̃a paghig̃i nag̃ saclolo capag bahagiag̃ hohopa ag̃ baha.
Ypinaratig̃ nag̃ bogog̃ na casama sa nasalanta ag̃ omalohocan at hindi macacapaglibot sa buog̃ barag̃ai dahil oala ytog̃ mahihidaman nag̃ bag̃ca.
Malotog̃ na nagmora ang dato at sinabig̃:
“Maghanap sila nag̃ paraan. Sala nila iian.”
Ona persona catotobo
*opisyal na tagapagtala ng panahon sa sinaunang pamayanang Ifugaw
Diwatáhan 